wziąć

1. pot. Diabli kogoś wzięli, biorą; cholera kogoś wzięła, bierze «ktoś się zdenerwował, denerwuje się, zezłościł się, złości się, zirytował się, irytuje się»: Diabli mnie biorą, że najlepsze lata spędzam przy kilofie i łopacie. Przecież nikt mi tego nie odda! Klnę w żywy kamień. Łatwo mówić o cierpliwości, kiedy niewiele się straciło. J. Krzysztoń, Wielbłąd. Siadam do domina, nikt się nie kwapi, by zagrać partyjkę, układam pasjansa. Wstaję, bo cholera mnie bierze, nikomu nie chce się gadać. Taka atmosfera sprzyja sprzeczkom, kłótnie wybuchają z byle powodu. Puls 8/1980.

2. Wziąć, brać coś do siebie «zastosować, stosować, odnieść, odnosić coś do siebie»: Na początku było tak, że oni na mnie krzyczeli, a ja wiedziałam, że mam rację. Stałam, słuchałam wrzasków i płakałam. Teraz już nie biorę wszystkiego do siebie. Można by zwariować. WO 15/04/2000. (...) zwracasz uwagę na błahostki, które dla innych mijają niezauważone, bierzesz do siebie słowa, które ktoś wypowiedział zupełnie bezmyślnie. Przekrój 771/1960.

3. Wziąć, brać coś na siebie

a) «zdecydować się, decydować się wykonać jakąś pracę, jakieś zadanie»: Marysia (...) zrozumiała natychmiast powagę sytuacji i wykazała niesamowitą energię i samodzielność. Wzięła na siebie całe przeszkolenie laborantów. R. Antoszewski, Kariera.

b) «obciążyć się, obciążać się jakąś winą, ponieść, ponosić za coś odpowiedzialność»: Moim najlepszym kolegą był Paweł, syn cioci Elżbiety. Graliśmy razem w gumę, malowałam go szminkami babci i zawsze brałam na siebie winę za jego wybryki. TSt 7/2000.

4. Wziąć, brać coś na swoje barki; pot. wziąć, brać sobie kogoś, coś na głowę, na kark, posp. na łeb; mieć kogoś, coś na głowie, na karku, posp. na łbie «obciążyć się, obciążać się jakimś obowiązkiem, przyjąć, przyjmować na siebie za kogoś, za coś odpowiedzialność, kłopotać się o kogoś, o coś»: Spółka (...) podpisała już list intencyjny z Budimexem, który ma wziąć na swoje barki ciężar głównych robót. KSz 03/04/2002. Na pańskie i nasze nieszczęście wziął pan sobie na głowę tego uciekiniera. Udzielił mu pan azylu i nie chce go pan nam wydać. S. Mrożek, Teatr 2.

5. Wziąć, brać kogoś na bok, na stronę «odejść, odchodzić z kimś od innych, aby z nim porozmawiać na osobności, bez świadków»: Był jednak dyskretny i nie rozgadywał innym, jak się przedstawia prywatne życie literatów. Czasem brał mnie na bok i ściszonym głosem wyjawiał jakąś tajemnicę, o której szeptano w kamienicy. T. Kwiatkowski, Panopticum. (...) Francuzów ogarnęła panika i nalegali, aby Nemours opuścić jeszcze tego wieczora. Wziąłem naszego szofera na stronę i powiedziałem mu, żeby udawał, iż jest coś niedobrze z samochodem (...). A. Bobkowski, Szkice.

6. pot. Wziąć, brać, trzymać kogoś za głowę, za twarz, posp. za gębę, za łeb, za mordę «podporządkować, podporządkowywać kogoś sobie, zapanować, panować nad kimś, zwykle używając przemocy»: Struktury milicyjne oraz esbeckie, chociaż lekko zdezorientowane brakiem konsekwencji Gierka czy – zdaniem Pawłowa – zdemoralizowane jego bezczynnością, były wciąż dostatecznie silne, aby na rozkaz wziąć społeczeństwo „za twarz”. J. Rolicki, Gierek. Ho! Ho! Ho! Chłopaków za łeb wzięła! Taka dziewczyna! Ho! Ho! Zdolna! Z Warszawy!!! H. Ożogowska, Dziewczyna. Karę odbywa tu różny element – więc środki represyjne mają na celu głównie wzięcie krótko za mordę. Puls 8/1980.

7. pot. Wziąć kogoś na ząb, na kieł «zawziąć się, uwziąć się na kogoś»: Słuchaj, Krzysztof. Może się Pantyka zmienił a może nie. Gówno mnie to obchodzi. I ty, Krzysztof, się nie wtrącaj. Nie będziesz wojował ze wszystkimi. Cała buda wzięła Pantykę na ząb. S. Kowalewski, Okna.

Bóg kogoś wziął do swojej chwały zob. chwała 1.

Coś wzięło kogoś we władanie zob. władanie.

Coś wzięło w łeb zob. łeb 2.

Coś wzięte z życia zob. życie 6.

Diabli wzięli coś, kogoś zob. diabeł 6.

Licho wzięło (coś lub kogoś) zob. licho 2.

Nie wziąć czegoś do ust, w usta zob. usta 7.

Wszystko razem wzięte zob. razem 2.

Wziąć byka za rogi zob. byk 1.

Wziąć coś komuś za złe zob. zły 1.

Wziąć coś na ambit zob. ambit.

Wziąć coś na tapetę zob. tapeta.

Wziąć coś na warsztat zob. warsztat 1.

Wziąć coś na wieczne nieoddanie zob. nieoddanie.

Wziąć coś za dobrą monetę zob. moneta 1.

Wziąć coś z sufitu zob. sufit 2.

Wziąć czyjąś stronę zob. strona 1.

Wziąć dupę w troki zob. dupa 11.

Wziąć kogoś, coś na muszkę, na cel zob. muszka.

Wziąć kogoś, coś na swoje sumienie zob. sumienie 1.

Wziąć kogoś, coś pod lupę zob. lupa 1.

Wziąć kogoś, coś w dwa ognie zob. ogień 9.

Wziąć kogoś do galopu zob. galop.

Wziąć kogoś na bajer, pod bajer zob. bajer 1.

Wziąć kogoś na dywanik zob. dywanik 2.

Wziąć kogoś na języki zob. język 2.

Wziąć kogoś na kawał zob. kawał 1.

Wziąć kogoś na lep, na plewy zob. lep 1.

Wziąć kogoś na łebka zob. łebek 2.

Wziąć kogoś na munsztuk zob. munsztuk.

Wziąć kogoś na spytki zob. spytki.

Wziąć kogoś pod pantofel zob. pantofel 2.

Wziąć kogoś pod swoje skrzydła zob. skrzydło 11.

Wziąć kogoś pod włos zob. włos 2.

Wziąć kogoś w jednej koszuli zob. koszula 2.

Wziąć kogoś w karby, w kluby, w ryzy zob. karb 1.

Wziąć kogoś w obroty zob. obrót 3.

Wziąć kogoś za dupę zob. dupa 10.

Wziąć kogoś za słowo zob. słowo 25.

Wziąć kogoś na barana zob. baran 2.

Wziąć kurs na coś zob. kurs 1.

Wziąć nad kimś górę zob. góra 1.

Wziąć nogi za pas zob. noga 1.

Wziąć poprawkę (na coś) zob. poprawka.

Wziąć (sobie) coś do serca zob. serce 1.

Wziąć (sobie) na wstrzymanie zob. wstrzymanie.

Wziąć sprawę (sprawy) w swoje, we własne ręce zob. sprawa 7.

Wziąć tajemnicę, sekret itp. (ze sobą) do grobu zob. grób 7.

Wziąć z kimś, z czymś rozbrat zob. rozbrat.